Psikolojik Terör; sosyal yaşantının olduğu her yerde karşımıza çıkmakta ve üzerinde pek düşünülmeyerek olağan karşılanmaktadır.
Psikolojik Terör ya da mobbingin sözlük anlamı olarak mobbing (Latincede; psikolojik şiddet, baskı, kuşatma, taciz, rahatsız etme veya sıkıntı vermek) “Özellikle hiyerarşik yapılanmış gruplarda ve kontrolün zayıf olduğu kurumlarda, gücü elinde bulunduran kişinin ya da grubun, diğerlerine psikolojik yollardan, uzun süreli sistematik baskı uygulamasıdır.” şeklinde tanımlanabilir.
Psikolojik Terör Mobbing Nedir?
Mobbing literatüre yeni giren bir kavram olduğu için, Türkçe karşılığı konusunda da henüz bir netlik bulunmamakta ve bir terminoloji sorunu yaşanmaktadır. Mobbing üzerine araştırma yapanlar, bu olguyu bir tek sözcükle ifade etmek yerine kavrama Türkçe karşılık olarak “işyerinde psikolojik taciz”, “işyerinde psikolojik-terör”, “işyerinde psikolojik-şiddet”, “işyerinde duygusal taciz”, “işyerinde moral taciz”, “işyerinde manevi taciz”, “duygusal şiddet”, “işyerinde zorbalık”, “yıldırma” ve “işyerinde yıldırmaya yönelik psikolojik saldırı” sözcüklerini kullanmaktadır.Psikolojik Terör Mobbing Davranış Türleri
Mobbing genellikle kötü muamele ile aynı anlamda kullanılsa da kötü muamele her zaman ortaya çıkmamaktadır. Kötü muamelenin işyerinde mobbing olarak tanımlanabilmesi için sürekli ve en az altı ay boyunca devam etmesi gerekir. İşyerinde kötü muamelenin mobbing sayılabilmesi için aşağıdaki koşulların bulunması gerektiği ileri sürülmektedir;
- İşyerinde mobbing durumlarının yaşanması
- Mobbingin frekansının yüksek olması (sürekli tekrar etmesi)
- Mağdurun mobbinge maruz kaldığını algılaması
- Mağdurun üzerinde mobbingin olumsuz etkiler bırakması
- Taraflar arasında güç dengesizliğinin bulunması
- Mağdurun kendisini savunamayacak durumda olması gerekir.
Mobbing davranışları 5 grup altında toplanabilir
- 1.Grup: Kişinin İletişimine Yönelik Saldırılar
- Amir çalışanın kendini gösterme olanaklarını kısıtlar
- Sözünü sürekli keser
- Çalışana bağırır ve yüksek sesle azarlar
- Yaptığı işi ve özel yaşamını sürekli eleştirir
- Telefonla rahatsız eder
- Sözlü tehdit eder
- Yazılı tehditler gönderir
- 2.Grup: Sosyal İlişkilere Saldırılar
- Çevredeki insanlar mağdur ile konuşmaz
- Mağdurun başkalarına ulaşması engellenir ve sanki orada değilmiş gibi davranılır
- Meslektaşlarının mağdur ile konuşması yasaklanır
- Mağdura diğerlerinden ayrılmış bir çalışma alanı verilir
- 3.Grup: İtibara Saldırılar
- Mağdurun arkasından kötü konuşulur
- Asılsız söylentiler çıkarılır ve mağdur gülünç duruma düşürülür
- Mağdur akıl hastasıymış gibi davranılır
- Mağdurun özrü ile alay edilir
- Mağdurun dini ya da siyasi görüşü ile alay edilir
- Mağdurun özel yaşamı ve milleti ile alay edilir
- Mağdura cinsel imalar yapılır
- Kararları sorgulanır ve mağdur alaycı lakaplar ile anılır
- 4.Grup: Kişinin Yaşam Kalitesi ve Mesleki Durumuna Saldırılar
- Mağdur için hiçbir özel görev yoktur, verilen işler geri alınır
- Mağdura anlamsız işler verilir ve işi sürekli değiştirilir
- Mağdura özgüvenini olumsuz etkileyecek işler verilir
- Mağdura mali yük getirecek, onu zarara sokacak davranışlarda bulunulur
- 5.Grup: Kişinin Sağlığına Doğrudan Saldırılar
- Mağdur fiziksel olarak ağır işler yapmaya zorlanır
- Mağdur fiziksel şiddet ile tehdit edilir
- Mağdurun gözünü korkutmak için hafif şiddet uygulanır
- Fiziksel zarar verilir veya mağdur doğrudan cinsel tacize maruz kalır
Psikolojik Terör Mobbingin Nedenleri
Mobbing kapsamındaki olumsuz davranışların listesi çok geniştir. Mobbingin işyerlerinde ortaya çıkma nedenleri üzerine yapılan araştırmalar, yanlış personel seçimi ve işe alımı, dönemsel çalışan istihdamı, işyerindeki bazı mevkilerin elde edilebilmesi için yaşanan rekabet gibi nedenleri ortaya çıkarmıştır. Ancak sadece bu nedenlerin mobbinge yol açtığını söylemek mümkün değildir. Bazı bireysel ve kurumsal nedenler de mobbing sebebidir.
Bireysel Nedenler
- Birisini bir grup kuralını kabul etmeye zorlamak
- Düşmanlıktan hoşlanmak
- Can sıkıntısı içinde zevk arayışı
- Önyargıları pekiştirmek, bireysel olarak mobbinge başvurma nedenleridir
Kurumsal Nedenler
- İşyeri içinde istenmeyen bir kişiden kurtulmak istendiğinde
- İşyeri içinde istenen değişime ayak uyduramayanlar olduğunda
- Çalışanların güncel bilgi ve teknolojideki değişikliklere ayak uyduramaması durumunda
- Küçültme politikası nedeniyle istihdamın daraltılması istendiğinde
- İşgücünün genç çalışanlardan oluşturulması istendiğinde
- Çalışanların, kurumun yeni amaçlarını benimsemediklerinde
- Herhangi bir konuda kurumun başarısının arttırılması istendiğinde
- İşyerinin yönetim kademelerinde radikal değişiklikler olduğunda
- Yönetimin işyeri içindeki alt gruplar arasında yaşanan güç çekişmelerinde gruplardan birinin yanında tavır takındığında
- Kurumun maliyet bazlı düşünerek daha maliyetli olan eski personel yerine daha az maliyetli yeni personel ile değiştirmek istemesi durumunda kurumlar mobbinge başvurabilir.
Psikolojik Terör Mobbingin Sonuçları
Mobbingin Bireye İlişkin Sonuçları
Mobbing mağdurun kişiliğinin yanında sağlığına, ailesi ve arkadaşları ile olan ilişkisine ya da bunların hepsine birden zarar verir. Mobbinge uğrayan mağdurların yaşayabileceği olası psikolojik rahatsızlıklar ve bazı sonuçlar aşağıda belirtilmiştir;
- Uyku düzensizliği
- Gerginlik ve öfke
- Konsantrasyon bozukluğu
- Kaygı ve depresyon
- Panik ataklar
- Kendini suçlama
- Sosyal olarak geri çekilme
- Sigara ve alkol kullanımı
- Aşırı yemek yeme
- Bireysel hatalar ve iş kazaları
Mobbingin İşyerine İlişkin Sonuçları
Mobbingin, birey üzerinde olduğu kadar işyeri üzerinde de tahrip edici sonuçları vardır. Bunlar ekonomik zararlar olabileceği gibi sosyal zararlar da olabilir. Mobbingin işyerine ilişkin sonuçları aşağıdaki gibidir;
- Çalışanlarda verimliliğin düşmesi
- Ekip içinde uyumun bozulması
- İşten soğuma
- Devamsızlık
- İşten ayrılma
- İşyerine bağlılık ve motivasyonun azalması
- İşyerine karşı güven, saygı ve sevgi azalması
Mobbingin Aileye İlişkin Sonuçları
İşyerinde yaşanan mobbingin mağdurun özel yaşamına yansıması, aile yaşantısında bazı olumsuz sonuçlar doğuracaktır. Bu sonuçlar aşağıdaki gibi sıralanabilir;
- Karı-koca ilişkilerinin bozulması
- Ebeveyn-çocuk ilişkilerinin olumsuz etkilenmesi
- Aile üzerinde oluşan baskı sonucu ayrılıklar ve boşanmalar
Mobbingin Topluma İlişkin Sonuçları
Mutsuz bireyler ve ailelerin yer aldığı, çalışma barışının olmadığı bir iş yaşamı mobbingin ortaya çıkardığı büyük bir toplumsal problem olarak düşünülebilir. Mobbingin topluma ilişkin sonuçları aşağıdaki gibidir;
- Mutsuz bireyler
- Sağlık harcamaları nedeniyle hem işverene hem de devlete gelen mali yük
- Kamu yardım programlarına talebin artması
- Emeklilik taleplerinin artması
Mobbingin Önlenmesine Yönelik Tedbirler
Mobbingle Bireysel Mücadele
Yaşanılan sürecin işyerinde mobbing olduğu yönünde kanaate varılırsa kişi aşağıda belirtilen hususlara dikkat etmelidir;
- Kişi, öncelikle içinde bulunduğu durumu sağlıklı bir şekilde değerlendirmelidir
- Özgüvenini geliştirmeli, gerekirse yardım alarak ve kendini ortamdan uzaklaştırmamalıdır
- Kişi, öncelikle çatışmadan kaçınmalı ve sakin olmaya gayret etmelidir
- Mobbing üst yönetim tarafından gerçekleştirilmiyorsa konuyu üst yönetime uygun bir dille iletmelidir
- Mobbinge uğradığını kanıtlayacak yazışma, not, mesaj, e-posta vb. belgeleri saklamalıdır
- Üyesi olduğu sendikadan destek talep etmelidir
- İhtiyaç duyduğunda tıbbi ve hukuki destek almalıdır
- Mobbinge uğrayan çalışan, Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi ALO 170 hattını arayarak işverenini şikâyet edebilir
- İşyerinde mobbinge maruz kalan kişi sorunu işyerinde çözemediği takdirde konuyu yargıya taşımalıdır
Mobbingle Kurumsal Mücadele
- İşyerleri, işyerinde mobbing unsurlarının ortaya çıkması halinde, konu hakkında bilgi sahibi olmalı ve kurumsal yapılarını bu tür uygulamalara karşı koruma altına almalıdır. Bu sayede marka değerleri ve itibarları zarara uğramamış olur.
- İşyerleri işyerinde psikolojik taciz politikaları geliştirmelidir
- İşyerlerinde mobbing konusunda broşürler dağıtılmalı, çalışanlara yönelik eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılmalıdır
- İşyerlerinde mobbing şikâyetleri dikkate alınmalı ve adil çözüm yolları geliştirilmelidir
- İşyerlerinde mobbingi önlemek için alınacak tedbirlerde, bu yöndeki iddiaların araştırılması ve soruşturulmasında “gizliliğin korunmasına” özel hassasiyet gösterilmelidir
Kaynak: www.nedenisguvenligi.com‘dan izin alınarak yayınlanmıştır. Kaynak Sahibi: Hüseyin KARACA (İş Müfettişi-NİG Akademi)
